Jach’a Ch’iqchi Aymara (AMA) ukax qhispiyatawa ch’amaqt’añani yärapxañani urupxaraki Aymara markanakaparu, phaxsi uru 28 uru taypi sata phaxsin. Aka urux jach’a tantachäwiwa, ukax amtasirakiwa, 16.640 uka lurawi yapuchäwi pachpach tukuyaniwa ukhamarak 16.625 uka campesina amuyt’awimpiw, 1967 marana Eduardo Frei Montalva pachapan lurt’awipxäna. Uka qillqt’asina k’uchurinakax wakichawinakarakiw, ukax suma markar sarantañatak wakichäna, ukat mä jach’a yärapxañaniwa sarantañanirakiw.
Tarapacá markaxa yapuchäwina ukhamarak uywanakan yatiñanakapan qhananchawinwa, jichhax Aymara markanakarakiw jach’a lurawi phuqhapxäna. Ch’uñu, q’isina, ukat akarina yapuchäwinakana ch’amak sart’awipxarakiw, ukat awatinakaru uywachasina. Uka qhiparuxa, yapuchäwinakax jichha yatiñanakaru wakichawiniwa, umanaka, willka ukat ak’axar yapuchäwiw, ukat sum yärapxañaniwa uywanakaruy yatiqäwi.
Jutïr qillqt’awixa suma yärapxañanwa ukhamarak sarantañanirakiw yapuchirinakaru ukat qhispiyata Aymara markanakarux qhananchawinwa. AMA ukax sutiyirinakaruw yatiqañani Tarapacá ukhamarak Arica y Parinacota markanakaruw, Jach’a Kawkirinukiw ukhamarak Yärapxañani Awqakirinakampi, wakichäwinaka ch’amanchäwiw yapuchirinakaru, ch’amak sarantañanirakiw yatiñanakaru ukat ch’amanchäwinakaruy ch’amaqt’añaniwa. Askiwa amuyt’awixa, suma qillqt’awiru yatiqañaniwa ukhamarak Aymara markanaka jach’a yatxatäwimpi, markanakan yanapt’awimpi.
Jach’a Ch’iqchi Aymara ukax qhispiyatawa qhananchäwi ukat sarantañanirakiw ch’amaqt’añaniwa yapuchirinakaruy, Aymara aruru ukat amuyt’awiru yatiqañaniwa jilatanakar mayninakan qhananchäwimpi, Chile markanakan munasiniwa.
Jach’a maynitayapxañaniw ukhamarak markar sarantañanirakiw yapuchirinakaruy qhananchäwi, jichhakamax wakichäwinakaruy suma yärapxañaniwa yanapt’añani ch’amaqt’añaniwa suma ukhamarak qhispiyata markar ch’amanchäwi.
